Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, Türkiye’de yargıçların sürekli yerlerinin ve yetkilerinin değiştirilmesi nedeniyle ortaya çıkan adil yargılanma sorununa ilişkin önemli bir karar verdi.[1] Bilindiği gibi adil yargılanma hakkının temel unsurlarından biri de yargılamanın yüz yüzeliği ya da doğrudan doğruyalığı ilkesidir. Özellikle ceza yargılamalarında maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için yargılamaya konu edilen delillerin karar verecek mahkemece bizzat incelenmesi gerekir. Bu çerçevede doğrudan doğruyalık ilkesi hâkimin olayı aydınlattığı ileri sürülen delillerle doğrudan temasa geçmesi, araya herhangi bir aracı katmaksızın deliller hakkında bilgi sahibi olması anlamına gelir. Tanık, sanık, mağdur, müşteki gibi yargılamaya katılanların beyanları maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasında hayati bir rol oynar. Bu kişilerin olayı anlatımı sırasındaki tavırları ve inanılırlığı konusunda mahkeme tarafından yapılan gözlemler maddi gerçeğin anlaşılabilmesi açısından önemlidir.&nbsp;Bunun için davayı karara bağlayacak yargıçların yargılamanın tüm aşamalarına katılması, delillerle bizzat yüz yüze gelmesi, tanıkları, sanığı, mağduru bizzat dinlemesi, hakikatin ortaya çıkarılması ve adil bir karar verilmesi için hayati önemdedir. Ancak ülkemizde hem ceza yargılamasının işleyiş biçimi hem de yargı düzeni nedeniyle çoğunlukla delillerle bizzat yüz yüze gelmeyen yargıçlarca karar verilmektedir. Öncelikle ceza soruşturmalarında dava açılmadan önce tüm deliller eksiksiz bir şekilde toplanmamakta, bu nedenle yargılama sırasında delil toplanmaya devam edilmektedir. Diğer taraftan normalde tek duruşmada bütün delillerin değerlendirilerek karar verilmesi gerekirken duruşma hazırlığı iyi yapılmadığından, duruşma tek celsede bitirilmemekte, birkaç ay ara ile çok sayıda celsede yargılama yapılmaktadır. Oysa Ceza Muhakemesi Kanunu ilke olarak davanın bir duruşmada ve bir günde görülmesini kabul etmiştir. Yargılama uzadığında bu celselerin her birine katılan hâkim ve savcılar ise sürekli değişmektedir. Bunun temel nedeni de ülkemizde yargıçların coğrafi teminata sahip olmaması, sık sık başka yargı çevrelerine tayin edilmeleridir. Ayrıca hâkim ve savcıların yetkilerinde yapılan değişiklikler nedeniyle de çalıştıkları mahkemeler sürekli değişmektedir. &nbsp;Bu hususlar birleştiğinde birkaç yıl süren ve sekiz-on celsede gerçekleştirilen bir ceza davasında çoğunlukla delillerle yüz yüze gelen, tanıkları dinleyen mahkeme heyeti ile karar veren mahkeme heyetleri farklı yargıçlardan oluşmaktadır. Karar veren yargıçlar tanıkları bizzat dinlemeden, onların tavırlarını gözlemlemeden, yalnızca önceki duruşma tutanaklarına bakarak karar vermektedir. Burada tutanaklara ilişkin başka bir soruna da dikkat çekilmelidir. Zira yargılama sırasında beyanlar tanıkların ağzından çıktığı gibi tutanağa geçirilmemekte, mahkeme başkanınca çoğunlukla özetlenerek tutanağa yazdırılmaktadır. Bu ise özellikle belirleyici delilin tanık beyanları olduğu davalarda verilen kararın adilliğini sorgulanır hale getirmektedir.Anayasa Mahkemesinin kararına konu olan olayda tefecilik suçundan yapılan yargılama on celsede gerçekleşmiştir. Bu on celse boyunca yargılama heyetinde bazı değişiklikler olmuştur. İlk sekiz celsede duruşmayı yöneten mahkeme başkanı değişmiş ve son iki celsede yeni bir başkan duruşmayı yönetmiştir. Karar da yeni başkanın bulunduğu heyet tarafından verilmiştir. Ayrıca on celse boyunca duruşmalara yedi farklı üye hâkim katılmıştır. Kararı veren heyette yer alan üyelerden biri dokuz celseye, diğer üye ise son üç celseye katılmıştır. Beyanları karara esas alınan tanıklar ise kararı veren heyette yer alan başkanın ve bir üyenin bulunmadığı celselerde dinlenmiştir.Beyanları mahkûmiyet hükmüne büyük oranda esas teşkil eden tanıkların dinlendiği celselere katılmayan mahkeme heyetince "katılan tanıklarının yansız bir şekilde beyanda bulunduklarına ilişkin olarak tam bir vicdani kanaat oluşmuş ve savunma tanıklarının hayatın olağan akışına aykırı ve gerçeğin üzerini örtmeye yönelik beyanlarına itibar edilmeyeceği" gerekçesine dayanılarak sanığın mahkûmiyetine karar verilmiştir. Görüldüğü gibi mahkeme heyeti sanığın tanıklarının beyanına itibar etmezken, katılanın tanıklarının beyanını inandırıcı bulmuş ve kararını buna dayandırmıştır. Ancak karar veren hakimler bu tanıkları bizzat dinlememiştir.Anayasa Mahkemesi bu şekilde verilen kararın hakkaniyete uygun yargılanma hakkını ihlal ettiğine karar vermiştir. Mahkemenin bu kararı hem yargıçların coğrafi teminata kavuşturulması hem de ceza yargılamalarının kanunda öngörüldüğü gibi tek celsede bitirilecek şekilde gerçekleştirilmesini sağlayacak yapısal reformların yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bunun için ise hem yargı sisteminin hem de savcılık teşkilatının köklü bir şekilde yeniden yapılandırılması gerekmektedir. <a fr-original-style="" href="#_ftn1" name="_ftnref1" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank" title=""> </a>

Özgürlük Gündemi

Mahkemenin bu kararı hem yargıçların coğrafi teminata kavuşturulması hem de ceza yargılamalarının kanunda öngörüldüğü gibi tek celsede bitirilecek şekilde gerçekleştirilmesini sağlayacak yapısal reformların yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bunun için ise hem yargı sisteminin hem de savcılık teşkilatının köklü bir şekilde yeniden yapılandırılması gerekmektedir.

AYM’nin ‘’Yargılamanın Doğrudanlığı’’na İlişkin Kararı

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;&nbsp; Ergene Nehri’ni kirleten sanayi işletmeleri temsilcileri hakkında çevreyi kasten kirletme gerekçesiyle açılan davadan 14 yıl sonra zamanaşımı kararı çıktı. Uzunköprü 2. Asliye Ceza Mahkemesi, “sanıklar hakkında açılan kamu davasının, olağanüstü zamanaşımı nedeniyle ayrı ayrı düşmesine” karar verdi.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden: CHP Urfa milletvekili Avukat Mahmut Tanal, 20 Ocak 2011’de işletmeye karşı Edirne’nin Uzunköprü ilçesinde Ergene Nehri’ni kirlettiği gerekçesiyle suç duyurusunda bulunmuş, davanın ilk duruşması 2017 yılında yapılmıştı.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Açıklamalar:&nbsp;Tanal, Ergene Nehri’nin kirletilmesi eyleminin kesintisiz sürmesi sebebiyle zamanaşımından davanın düşmesinin hukuka aykırı olduğunun altını çizdi.</li></ul>

Angst

<span fr-original-class="customBullet" fr-original-style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block;" style="font-size: 24px; line-height: 12px; vertical-align: middle; display: inline-block; box-sizing: border-box;">•&nbsp;Tutuklu yargılanan eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş, Kobani davasında esasa ilişkin savunma yaptı. Hakkındaki suçlamaların tamamen yaptığı konuşmalardan ibaret olduğunu belirten Demirtaş, herhangi gizli bir faaliyet ya da somut bir delille suçlanmadığını vurgulayarak, “Bu bir siyasi intikam davasıdır, hukuken tutuklanmadık, hepimiz siyasi rehineleriz” ifadelerini kullandı.&nbsp;<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Dahası:&nbsp;Ceza Muhakemesi Kanunu'nda en uzun tutukluluk süresinin yedi yıl olduğunu hatırlatan Demirtaş, “Şu an örgüt üyeliğinde bize üst limitten altı yıl üç ay verseniz bile bize borçu kalırsınız” yorumunda bulundu.</li><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Şehitler: Savunmasında hafta sonu yapılan terör saldırılarına da değinen Demirtaş, “Dün toprağa verilen 12 asker benim kardeşimdir. Keşke barışı sağlayabilsek, onlar yaşayabilselerdi. Sorumluluk bizdedir. Biz ahlaken kendimizi sorumlu görüyoruz”&nbsp;dedi.</li></ul>

Aposto Gündem

Türkiye’nin ifade özgürlüğü sorunları her geçen gün ağırlaşarak devam ediyor. Anayasa Mahkemesi bu sorunları ortaya koyup çözüme zorlamak yerine sorunun göz ardı edilmesine yönelik kararlar veriyor. Bu çerçevede AYM, uzun zamandır ifade ve toplanma özgürlüğü ihlali iddiası ile yapılan başvuruları bekletiyordu. Çeşitli suçlardan yargılanarak ceza alan, ancak haklarında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar verilen ve bu şekilde beş yıllık denetim süresine tabi tutulan kişilerce yapılan başvuruları uzun süre beklettikten sonra 2022 yılında 19 başvuruyu birleştirerek bir pilot karar verdi. Atilla Yazar ve Diğerleri[2] başvurusunda Mahkeme Genel Kurulu, şikayetleri esastan incelemek yerine, HAGB kararına karşı yapılan itirazın, itiraz mercii olan ağır ceza mahkemelerince yalnızca HAGB kararı yönünden incelendiği, ilk derece mahkemesi kararının esasının incelenmediği gerekçesiyle usul yönünden ihlal kararı verme yoluna gitti. Daha sonra da başka bir kararla ilgili CMK hükmünü iptal etti. Bunun üzerine Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 231. Maddesinin 12. Fıkrasında 28/3/2023 tarihli ve 7445 sayılı Kanunla değişiklik yapılarak itiraz mercinin hem HAGB kararını hem de hükmü incelemesini öngören bir değişiklik yapıldı. Ancak bu değişiklik daha önce AYM’ye yapılan başvurular açısından bir çözüm önermiyor.Bu sefer AYM 2023 yılında, 2014 yılından 2021 yılına kadar yapılmış 610 başvuruyu birleştirerek, hiçbirinin esasını incelemeksizin usul yönünden ihlal kararı vererek bütün başvurularla ilgili olarak yeniden yargılama yapmak üzere mahkemelerine kararın bir nüshasını gönderme kararı verdi.[3]&nbsp;Mahkemenin bu kararlarının başvurucuların hak ihlâllerini gidermediği gibi, ifade özgürlüğüne yönelik sorunların çözümüne katkıda bulunmak yerine sorunların görünmez hale getirilmesine neden olduğunu belirtmek gerekir. Öncelikle, başvurucular açısından verilen kararın bireysel adaleti sağlayıp sağlayamayacağı şüphelidir. Zira pek çok başvurucu açısından zaten beş yıllık denetim süresi sona ermiş ve hüküm bütün sonuçlarıyla birlikte ortadan kalkmıştır. Bu aşamadan sonra aynı suç için yeniden yargılama yapılmasında başvurucu açısından hiçbir hukuki yarar bulunmamaktadır. Aksine onları tekrar sanık statüsüne sokacaktır. Diğer taraftan yeniden yargılamanın hangi merci tarafından ve ne konuda yapılacağı konusunda da bir açıklık bulunmamaktadır. İhlal kararı itiraz merciinin tutumu nedeniyle verilmiştir. Bu durumda mantıklı olan ihlale neden olan mercinin ihlali gidermesidir. Ancak AYM, kararını ilk derece mahkemelerine göndermiştir. İlk derece mahkemelerinin ise AYM’nin tespit ettiği usulî sorunu giderme olanağı yoktur. Yapılan yeniden yargılama sonucu mahkemelerin verilen önceki kararın doğru olduğu sonucuna ulaşmaları halinde başvurucuların yeniden denetime tabi tutulması gibi absürt bir sonuç ortaya çıkacağı gibi, başvurucuların da yeniden AYM’ye bireysel başvuru yapmaları zorunluluğu doğacaktır. Bu da AYM kararının başvurucular açısından bireysel adaleti sağlamadığını göstermektedir.Bu karardaki başka bir sorun da birleştirilen 610 başvuru içinde birden fazla başvurusu olan avukatlar için tek bir avukatlık ücretine hükmedilmesidir. Örneğin bir avukat cumhurbaşkanına hakaret suçundan yargılanan bir müvekkili için 2014 yılında, halkı kin ve nefrete sevk etme suçundan yargılanan başka bir müvekkili için 2018 yılında, terör örgütü propagandası suçundan yargılanan başka bir müvekkili için de 2021 yılında başvuru yapmışsa, AYM bu başvuruları birleştirdiği için tek bir vekalet ücreti alacaktır. Bu kararın hakkaniyetli olduğunu söylemeye olanak yoktur.Daha da önemlisi başvurucuların şikâyetlerinin özü, yani ifade ve toplanma özgürlüğü bakımından bir inceleme yapılmamıştır ve bu da Mahkemenin etkili başvuru yolu olma niteliğini zayıflatmıştır.Bu kararların genel etkisi ise ülkedeki vahim ifade özgürlüğü sorunlarını görünmez kılmasıdır.&nbsp;Cumhurbaşkanına hakaret, kamu görevlisine hakaret, devlet kurumlarını aşağılama, suçu ve suçluyu övme, halkı kin ve nefrete sevk etme, terör propagandası, toplantı ve gösteri yürüyüşleri kanununa muhalefet gibi pek çok suçtan her yıl yüzbinlerce soruşturma ve dava açılmakta ve on binlerce insan ifade ve toplanma özgürlüğü kapsamındaki eylemleri dolayısıyla cezalandırılmaktadır. AYM bu sorunları tespit ederek hangi söz ve davranışların ifade özgürlüğü kapsamında olduğunu tespit etmek yerine başvuru konusu olayları bile içermeyen ve hatta başvurucuların ismine bile karar metninde yer vermeyen ve başvurucuların yer aldığı ekleri de yayınlamayan kararlarla sorunları görünmez kılmaktadır. &nbsp;

Mahkemenin bu kararlarının başvurucuların hak ihlâllerini gidermediği gibi, ifade özgürlüğüne yönelik sorunların çözümüne katkıda bulunmak yerine sorunların görünmez hale getirilmesine neden olduğunu belirtmek gerekir. 

AYM İfade Özgürlüğü Başvurularını Başından Savmanın Yolunu Buldu

Geçtiğimiz hafta TBMM Adalet Komisyonu'nda kabul edilen ve AK Parti Genel Başkan Vekili Numan Kurtulmuş ve AK Parti Tokat Milletvekili Yusuf Beyazıt gibi isimlerin imzasını taşıyan Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, yarın TBMM Genel Kurulu'nda görüşülmeye başlanıyor.4. Yargı Paketi; 30 Mayıs 2019'da açıklanan Yargı Reformu Strateji Belgesi’ni takiben hazırlanan ve üçü yasalaşan paketlerin dördüncüsü olarak öne çıkıyor.<h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tartışmalı maddeler</h2><ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Düzenlemeyle boşanmış eşe karşı işlenen kasten öldürme, kasten yaralama, eziyet ve kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçları ceza artırım sebebi olacak.&nbsp;</li><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Birisinin işlenmiş olması, şüpheli veya sanık için tutuklama nedeninin var kabul edilmesi anlamına gelen ve terör, soykırım, insanlığa karşı suçlar, göçmen kaçakçılığı, çocuğun cinsel istismarı, suç işlemek için örgüt kurma gibi suçları tanımlayan katalog suçlarda bir kişinin tutuklanabilmesi için kuvvetli suç şüphesinin somut delillerle kanıtlanması gerekecek.</li></ul><h2 dir="ltr" fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Nasıl yorumlanıyor?</h2>Kanun teklifi için "Bir hukuk ve yargı reformunun asgari gereklerini bile yansıtmaktan çok uzak" yorumunda bulunan CHP İstanbul Milletvekili ve anayasa hukukçusu <a fr-original-style="" href="https://www.gazeteduvar.com.tr/chpli-kaboglu-4-yargi-paketinde-nikahli-nikahsiz-ayirimi-yapiliyor-haber-1526908" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İbrahim Kaboğlu;</a> kanun teklifiyle ceza artırımı sebebi hâline gelecek suçların nikâhsız ya da yalnızca dinî nikâhlı şekilde beraber yaşadığı erkeklerden şiddet gören kadınları kapsamamasının, onları korumaya değer bulmamak ve onların hayat tarzına müdahale etmek anlamına geldiğini belirtiyor.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li dir="ltr" fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">İstanbul Sözleşmesi: Buna karşın Türkiye'nin Cumhurbaşkanı Kararı'yla çekildiği ve Türkiye açısından geçerliliği 1 Temmuz'da sona erecek olan İstanbul Sözleşmesi'nde “mevcut eşe veya birlikte yaşanan bireye karşı aile fertlerinden biri, mağdurla ikamet eden kişi veya yetkisini suistimal eden biri tarafından işlenmesi hâlinde” ifadesi yer alıyor.</li></ul>HDP İstanbul Milletvekili&nbsp;Züleyha Gülüm ise "somut delilin yasal düzenlemede zaten olduğunu, ilgili hâkimin gerekçeli kararında hangi nedenlerle tutuklama kararı verdiğini açıkça yazması gerektiğini" ifade ediyor. "Somut delil eklemesiyle hiçbir şeyin değişmeyeceğini" belirten Gülüm, düzenlemeyi "göstermelik bir düzenlemenin ötesine geçmeyecek bir düzenleme" olarak tanımlıyor.İstanbul Kadın Kuruluşları Birliği Koordinatörü Nazan Moroğlu&nbsp;ise özellikle çocukların cinsel istismarında somut delil aranması uygulamasının istismar edenin korunması anlamına geleceğini söylüyor.

Ceza Muhakemesi Kanunu ile ilgili hikayeler